Enflasyon Nedir?

Enflasyon, zaman içinde bir emtia ve hizmet sepetindeki ortalama fiyat değişimini ölçmektedir. Enflasyon, gıda, giyim, konut gibi günlük veya yaygın kullanımlı çoğu mal ve hizmetin fiyatlarındaki artışı ifade eder. Bu eşya sepetinin fiyat endeksindeki tam tersi düşüşe ‘deflasyon’ denir. Enflasyon, bir ülkenin para biriminin alım gücünün düştüğünün göstergesidir. Bu yüzde olarak ölçülür.

Deflasyon Nedir?

Deflasyon, genellikle ekonomide para ve kredi arzındaki daralma ile ilişkili olan mal ve hizmet fiyatlarında genel bir düşüştür. Deflasyon sırasında, para biriminin satın alma gücü zamanla yükselir.

Enflasyonu Anlamak

Bireysel ürünlerin zaman içinde fiyat değişimlerini ölçmek kolay olsa da, insani ihtiyaçları söz konusu bazı ürünlerden çok daha fazladır. Bireyler, rahat bir yaşam sürmeleri için büyük ve çeşitlendirilmiş bir ürün setine ve hizmetlere ihtiyaç duyarlar. Bunlar arasında gıda, yakıt, elektrik ve ulaşım gibi kamu hizmetleri ve sağlık, eğlence ve işçilik gibi hizmetler bulunur.

Enflasyon, çeşitlendirilmiş bir ürün ve hizmet seti için fiyat değişikliklerinin genel etkisini ölçmeyi amaçlamaktadır ve bir süre içinde bir ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyat seviyesindeki artışın tek bir değer ile temsil edilmesine araç olmaktadır.

Bir para birimi değer kaybettikçe, fiyatlar yükselir ve daha az mal ve hizmet satın alır. Bu satın alma gücü kaybı, ortak halk için genel yaşam maliyetini etkiler ve sonuçta ekonomik büyümede engellenmesine yol açar.

Bununla mücadele etmek için, merkez bankası gibi ülkelerin para otoriteleri, enflasyonu izin verilen sınırlar içinde tutmak ve ekonomiyi sorunsuz bir şekilde sü

rdürmek için para ve kredi arzını yöneterek gerekli önlemleri alır.

Örneğin, İspanya’nın Aztek ve İnka imparatorluklarını fethinden sonra, İspanyol ve diğer Avrupa ekonomilerine büyük miktarda altın ve özellikle gümüş aktı. Para arzı hızla arttığı için paranın değeri düştü ve hızla yükselen fiyatlara katkıda bulundu.

Enflasyon Neden Olur?

Enflasyonun üç ana nedeni vardır: talep-çekme enflasyonu, maliyet-itme enflasyonu ve yerleşik enflasyon.

Talep-çekme enflasyonu, talebe yetişmek için yeterli ürün veya hizmetin üretilmediği durumları ifade eder ve fiyatlarının artmasına neden olur.

Maliyet-itme enflasyonu, ürün ve hizmet üretme maliyeti yükseldiğinde ortaya çıkar ve işletmeleri fiyatlarını yükseltmeye zorlar.

Son olarak, bazen “ücret-fiyat sarmalı” olarak da adlandırılan yerleşik enflasyon: işçilerin artan yaşam maliyetlerine ayak uydurmak için daha yüksek ücretler talep etmesiyle ortaya çıkar. Bu da işletmelerin artan ücret maliyetlerini dengelemek için fiyatlarını yükseltmelerine neden olur ve ücret ve fiyat artışlarının kaçınılmaz bir döngüye yol açar.

Talep-Çekme Etkisi

Talep-çekme enflasyonu, para ve kredi arzındaki artışın, mal ve hizmetlerin sahip olduğu üretim kapasitesinden daha hızlı artmasıyla ortaya çıkar. Bu da talebi artırır ve fiyat artışlarına yol açar.

Bireyler için daha fazla para mevcutken, olumlu tüketici duyarlılığı daha yüksek harcamalara yol açar ve bu artan talep, fiyatları daha yükseğe çeker. Daha yüksek talep ve daha az arz ile talep-arz boşluğu yaratılır ve bu da daha yüksek fiyatlarla sonuçlanır.

Maliyet-İtme Etkisi

Maliyet itme enflasyonu, işgücü, hammadde gibi girdilerin fiyatlarındaki artışın etkilediği enflasyondur. Üretim faktörlerinin artan fiyatı, bu malların arzının azalmasına yol açmaktadır. Talep sabit kalırken, emtia fiyatlarının artması genel fiyat seviyesinde yükselişe neden olur.

Yerleşik Enflasyon

Yerleşik enflasyon tüketicilerin değişen beklentilerini yansıtmaktadır. İnsanlar düzenli olarak yükselen bir enflasyon oranına alıştıklarında veya enflasyonun daha da kötüleşeceğine inanmak için nedenleri olduğunda, mevcut yaşam standartlarını korumak için daha yüksek ücretler talep ederler. Üreticiler daha yüksek ücretler ödemek zorunda kalırlarsa, bunu daha yüksek fiyatlar şeklinde tüketiciye yansıtırlar ve bu da daha fazla enflasyona neden olabilir. Döngü devam ederse, bir ücret-fiyat sarmalına dönüşür.

Enflasyon Nasıl Ölçülür?

Fiyat endekslerinin değişik varyantları, enflasyonun değerini iki belirli ay (veya yıl) arasında hesaplamak için kullanılabilir. Çeşitli finansal portallarda ve web sitelerinde birçok hazır enflasyon hesaplayıcısı mevcuttur veya matematiksel formülü kısaca aşağıda görebilirsiniz.

Yüzde enflasyon oranı = (Nihai TÜFE Endeks Değeri/başlangıç TÜFE Değeri)*100

Fiyat Endeksleri Nelerdir?

Fiyat endeksi (PI), fiyatların bir süre içinde nasıl değiştiğinin bir ölçüsüdür veya başka bir deyişle enflasyonu ölçmenin bir yoludur.

Kullanılan seçili mal ve hizmet kümesine bağlı olarak, birden fazla mal sepeti türü hesaplanır ve fiyat endeksleri oluşur. En sık kullanılan fiyat endeksleri Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Toptan Eşya Fiyat Endeksi’dir (WPI).

Tüketici Fiyat Endeksi

TÜFE, birincil tüketici ihtiyaçlarından olan bir mal ve hizmet sepetinin fiyatlarının ağırlıklı ortalamasını inceleyen bir ölçüdür. Bunlar arasında ulaşım, yiyecek ve tıbbi bakım yer almaktadır. TÜFE, önceden belirlenmiş mal sepetindeki her bir madde için fiyat değişiklikleri alınarak ve tüm sepetteki göreli ağırlıklarına göre ortalama alınarak hesaplanır. Dikkate alınan fiyatlar, tek tek vatandaşlar tarafından satın alınabilecek her bir maddenin perakende fiyatlarıdır.

TÜFE’deki değişiklikler, hayat pahalılığı ile ilişkili fiyat değişikliklerini değerlendirmek için kullanılır ve bu da onu enflasyon veya deflasyon dönemlerini belirlemek için en sık kullanılan istatistiklerden biri haline getirir.

Toptan Satış Fiyat Endeksi

Toptan Satış Fiyat Endeksi (WPI), perakende seviyesinden önceki aşamalarda malların fiyatındaki değişiklikleri ölçen ve izleyen bir başka popüler enflasyon ölçüsüdür. WPI öğeleri bir ülkeden diğerine değişmekle birlikte, çoğunlukla üretici veya toptan satış düzeyindeki maddeleri içerir. Örneğin, ham pamuk, pamuk ipliği, ve benzeri ürünler.

Birçok ülke ve kuruluş WPI kullansa da, ABD de dahil olmak üzere diğer birçok ülke üretici fiyat endeksi (ÜFE) adı verilen benzer bir varyant kullanmaktadır.

Üretici Fiyat Endeksi

Üretici fiyat endeksi, yerli ara mal ve hizmet üreticilerinin zaman içinde aldıkları satış fiyatlarındaki ortalama değişimi ölçen bir endeks çeşididir. ÜFE, fiyat değişimlerini satıcının bakış açısından ölçen ve fiyat değişikliklerini alıcının perspektifinden ölçen TÜFE’den farklıdır.

Genel olarak, her endeks, genel ekonomi, sektör veya emtia düzeyinde geçerli olabilecek verilen bileşenler için ortalama ağırlıklı fiyat değişimini temsil eder.

Enflasyonu Kontrol Etmek

Bir ülkenin finansal regülatörü enflasyonu kontrol altında tutmanın önemli sorumluluğunu üstlenir. ABD’de Fed’in para politikası hedefleri arasında ılımlı uzun vadeli faiz oranları, fiyat istikrarı ve maksimum istihdam yer alıyor ve bu hedeflerin her biri istikrarlı bir finansal ortamı teşvik etmeyi amaçlıyor. Federal rezerv, ekonomiye yararlı olduğu düşünülen uzun vadeli enflasyon oranını sabit tutmak için uzun vadeli enflasyon hedeflerini toplumla paylaşır .

Fiyat istikrarı veya nispeten sabit bir enflasyon seviyesi, işletmelerin gelecek için plan yapmalarına olanak tanır. Fed, bunun zaman içinde dalgalanan ve bu nedenle değişime tabi olan parasal olmayan faktörlerle belirlenen maksimum istihdamı teşvik edeceğine inanıyor. Bu nedenle, Fed maksimum istihdam için belirli bir hedef belirlemez ve bu hedef büyük ölçüde işverenlerin değerlendirmeleriyle belirlenir. Maksimum istihdam sıfır işsizlik anlamına gelmez, çünkü herhangi bir zamanda insanlar iş değiştirdikçe ve yeni işlere başladıkça belirli bir oynaklık seviyesi oluşacaktır.

Para otoriteleri ekonominin aşırı koşullarında istisnai önlemler alırlar. Örneğin, 2008 finansal krizinin ardından, ABD Fed faiz oranlarını sıfıra yakın tutmak için nicel kolaylaştırma adı verilen bir tahvil alım programı başlattı. Bazı eleştirmenler, bu programın ABD dolarında enflasyonda bir artışa neden olacağını iddia etti, ancak enflasyon 2007’de zirve yaptı ve sonraki sekiz yıl boyunca istikrarlı bir şekilde geriledi. Sonuç olarak, ABD politikacıları enflasyonu yılda % 2 civarında sabit tutmaya çalıştılar.

Genellikle, daha yüksek büyüme oranları yaşayan ülkeler daha yüksek enflasyon oranlarını hedefler. Hindistan’ın hedefi %4 civarında, Brezilya ise %4,25’i hedefliyor.

Enflasyonun Aşırı Örnekleri

Para arzı siyasi nedenlerle hızla arttırılabilir ve bu da hızlı fiyat seviyesi artışlarına neden olabilir. En ünlü örnek, 1920’lerin başında Alman Weimar Cumhuriyeti’ni vuran hiperenflasyondur. I. Dünya Savaşı’nda zafer kazanan ülkeler, hükümet borçlanması nedeniyle şüpheli değerde olduğu için Almanya’dan talep ettikleri tazminatı Alman olmayan bir para birimiyle ödenmesini istediler. Almanya para basmaya, onlarla döviz almaya ve bunu borçlarını ödemek için kullanmaya çalıştı.

Bu politika Alman para biriminin hızla değer kaybetmesine yol açtı. Benzer durumlar 1990’da Peru’da ve 2007-2008’de Zimbabve’de de yaşandı.

Hiperenflasyon Nedir?

Genellikle bir dizi hızlı, aşırı ve kontrol dışı fiyat artışı olarak tanımlanan hiperenflasyon, gelişmiş ülkelerde görülür. Bu durum, insanların genellikle daha istikrarlı yabancı para birimlerine geçtikleri için bu para birimindeki varlıklarını en aza indirmelerine neden olur.

Fiyatların yükselme süresinin uzadığı ve geçmiş piyasa fiyatlarını incelemek dışında genel olarak fark edilmeyen düşük enflasyonun aksine, hiperenflasyon nominal fiyatlarda, malların nominal maliyetinde ve döviz arzında hızlı ve devam eden bir artış gözlemlenir. Bununla birlikte, insanlar kendilerini değer kaybeden para biriminden mümkün olduğunca çabuk kurtulmaya çalıştıkları için genel fiyat seviyesi para arzından daha da hızlı yükselir. Bu durumda, gerçek para stoku (yani, fiyat seviyesine bölünen dolaşımdaki para miktarı) önemli ölçüde azalır.

Enflasyon İyi mi Kötü mü?

Çok fazla enflasyon genellikle bir ekonomi için kötü kabul edilirken, çok az enflasyon da zararlı olarak kabul

edilir. Pek çok ekonomist, yılda %2 civarında düşük ila ılımlı enflasyonun ortasını savunuyor.

Genel olarak, daha yüksek enflasyon tasarruf edenlere zarar verir, çünkü tasarruf ettikleri paranın satın alma gücünü aşındırır. Ancak, ödenmemiş borçlarının enflasyona göre düzenlenmiş değeri zamanla azalacağı için borçlulara fayda sağlayabilir.