Faiz Nedir? Merkez Bankaları Neye Göre Faiz Artışına Gider?

Faiz nedir? Merkez bankaları neye göre faiz artışına gider? Faiz oranı nasıl belirlenir? Bu yazıda, tüm bu soruların yanıtını veren Investing.com analizine bakacağız. Şunu belirtmekte fayda var; merkez bankalarının para politikalarını belirlemesinde en önemli unsur enflasyon iken faiz bu unsurun bir sonucudur Kısaca, enflasyonun riskine göre faiz oranı belirlenir.

Faiz Nedir?

Gelecekte geri ödenmek üzere borç alınan paranın borç verene getirisini, borç alana ise maliyetini ifade eden kavrama "faiz" diyoruz. Örnekle açıklamak gerekirse, 1000 TL borç alan kişinin 6 aylık kullanıma vereceği faiz yüzde 10 olursa 100 TL, borç alan için maliyettir, ancak borç veren (banka) içinse kâr demektir.

Faiz Çeşitleri Nelerdir?

Nominal Faiz: Borç alıp verirken kullanılan faize denir. Nominal faiz oranını, reel faiz ve risk primi belirler. Reel Faiz: Enflasyondan arındırılmış gerçek kazanca reel faiz denir. Örnekle açıklarsak; bankada mevduatta olan paranızın aylık nominal getirisi yüzde 10 olsun, ancak enflasyon yüzde 12 ise aslında kazancınız olmamakla beraber paranız enflasyona yenik düşmüş demek olur. Eğer enflasyon yüzde 5 ise reel kazancınız da yüzde 5 olur. Risk priminde ise en önemli unsur borcun geri ödenmemesi ya da zamanından geç ödenmesi ihtimalidir. Dolayısıyla bu ihtimalin artması demek faiz oranının da artması anlamına gelir çünkü burada risk fazladır. Bankaların verdiği kredilerde de durum tam da böyledir. Vade oranı ne kadar uzun olursa, geri ödenen miktar da o kadar fazla olacaktır. Bunların yanı sıra, bir de karşımıza beklentiler çıkar. Buradan hareketle, enflasyonun yükselceği beklentisi faiz artışını da beraberinde getirecektir. Bankaların müşterileri ile kullandıkları faizlerde beklentiler ve enflasyon asıl belirleyici faktördür. Ancak piyasalarda faizi belirlemek merkez bankasının işidir.

Merkez Bankasının Uyguladığı Faiz Nedir?

Merkez bankasının uyguladığı faiz oranı bankaları kapsamaktadır. Bankalar, merkez bankasından borç alır ve bu borcu alırken de repo (bir menkul değerin bir süre sonra geri alınmak üzere satılmasıdır) yaparlar. Bankaların repo üzerinden aldıkları borca merkez bankası politika faizini uygular ve TCMB politika faizi olarak bir hafta vadeli repo faizi kullanmaktadır. TCMB'nin bu borç verme işleminin karşılığında uyguladığı faizin en önemli gayelerinden biri, piyasalarda dengenin yaratılmasıdır. Yani burada sağlıklı ve dengeli bir fiyat oluşumu hedefi vardır. Bankalar her zaman merkezden borç istemezler, öyle ki fazla parası olan banka merkeze borç verip faiz alabilir. Merkez bankasının bankalara uyguladığı faiz, bankaların müşterilere uygulayacağı faiz oranının da belirleyicisidir. Tabi ki har banka müşteri cazibesi ve kendi politikaları gereğince bu oranı esnek tutabilir fakat arada büyük bir fark oynamaz. Peki uygulanan faizler ne işe yarar? Bu noktada borç alacak ve tasarruf edecekler açısından bakmak gerekir. Borçlu olan için faizin düşük olması borçlanma iştahını artıracak bir etkendir. Bunun sonucunda harcamalar artacaktır ve bu durum yurt içinde düşük faizle yapılacak yatırımlar (girişim) için olumludur. Ancak bu durum enflasyonun düşük olduğu bir ekonomide söz konusu olabilir çünkü faizin düşük olduğu ortamda enflasyon yüksek olursa harcama isteği talebi yükselteceği için enflasyon da yükselir. Yüksek faiz ise borçlanma maliyetini artıracağı için kişi ya da kuruluşu tasarruf yapmaya itecektir. Tasarruf etmek isteyenler için düşük faiz tabi ki iyi değildir ancak yüksek faiz kazanç sağlar. Düşük faiz ve yüksek faizin düşük enflasyon ve yüksek enflasyon koşullarının ekonomiye yansımalarına bakacak olursak; Bahsettiğimiz konuda enflasyon belirleyicidir ve enflasyon yükselirse merkez bankası faiz artışı yöntemini kullanarak, bu yükselişe set koymayı amaçlar. Bunun amacı yüksek faizle harcama isteğini kısıtlamaktır. Eğer bir ülkede enflasyon düşük olursa faiz de o denli düşük olacaktır. Buna bağlı olarak yurt içi yatırımlar artar, harcamalar artar ve tasarruf azalır. Eğer bir ülkede enflasyon yüksekse daha da yükselmesinin önüne geçmek için faiz artırılır ve yüksek faiz yurt içi yatırımları düşürür, ancak yabancı sermaye girişini artırır. Ayrıca tasarruf sağlar.

Yüksek Faiz İyi midir Kötü müdür?

Enflasyonu sürekli yüksek olan bir ekonomi için iyi değildir ve her ne kadar yabancı yatırımcı girişini artırsa da yurt içi büyümeyi ciddi anlamda engeller çünkü yurt içindeki yatırımlar azalır, girişimler kesilir ve borçlanma düşer. TCMB'nin para politikasına göz atınca; son yıllarda enflasyondaki yükselişten dolayı birçok kez faiz artışı yapıldığını görüyoruz. 2020'de kurun enflasyon üzerindeki etkisi nedeniyle merkez bankası yeniden faiz artışı yapmak zorunda kalmıştı. Mevcut durumda yüzde 17 olan faiz oranının, yılın ilk PPK toplantısında korunması tahmin ediliyor. Fakat yılın ilk çeyreğinde enflasyonun yüzde 14'ü aşması beklentisi güçlü olduğu için TCMB'nin ilerleyen süreçte faizi az da olsa artırması öngörülüyor. 2021'in ilk Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısı, 21 Ocak Perşembe günü 14.00'da gerçekleştirilecek.         Kaynak: Investing.com